Ψηφ πολ πολ βιομ βασιλική παπαγεωργίου σημειώσεις μαθήματος by Βασιλική Παπαγεωργίου

Συνοπτικές σημειώσεις παραδόσεων μαθήματος, εαρ. εξ. Ακ. ετ. 2017-2018

 Πολιτισμική σύγκλιση-διακειμενικότητα

-

Ομάδα γερμανών διανοούμενων (ανάμεσά τους οι Τήοντορ Αντόρνο, Μαξ Χορκχάιμερ, Χέρμπερτ Μαρκούζε) που διατέλεσαν μέλη ή συνεργάτες του Ινστιτούτου Κοινωνικής έρευνας του Πανεπιστημίου της Φραγκφούρτης, που ιδρύθηκε το 1933. Από το 1933 ως το 1949 κατέφυγαν και έδρασαν στις ΗΠΑ. Ναζισμός- μαζική κουλτούρα στην Αμερική κινηματογράφος του Χόλυγουντ και η τζαζ, η διαφήμιση, τα κόμικς, ο κόσμος της Ντίσνευ. Διαφορετικές εκδοχές του ίδιου πολιτικού και πολιτισμικού φαινομένου του ολοκληρωτισμού. 34

ανώτερη κουλτούρα έχει συρρικνωθεί, ενώ έχει διογκωθεί η κατανάλωση της μέτριας και βάναυσης καθώς η διάδοσή τους ευνοήθηκε ιδιαίτερα από την εμφάνιση των Μ.Μ.Ε.  Δεν θεωρεί όμως ότι αυτό αποτελεί πολιτισμική παρακμή όπως υποστηρίζουν οι επικριτές της μαζικής κουλτούρας: α) η δημιουργική έκφραση των διανοούμενων δεν περιορίστηκε λόγω της διόγκωσης της μέτριας κουλτούρας αλλά έχει βρει νέους χώρους ανάπτυξης όπως η τηλεόραση, κινηματογράφος, όπου βρίσκομαι ενίοτε έργα ανώτερης ποιότητας, β) οι προοπτικές της ανώτερης κουλτούρας είναι ευνοϊκές αφού η διανομή και η εκλαΐκευση τους από τα ΜΜΕ έχουν επιτρέψει την ευρύτερη διάδοσή τους.

«Η καινούργια κοινωνία είναι μια μαζική κοινωνία», γράφει ο Έντουαρντ Σιλς (Edward Shils), «υπό την έννοια, ακριβώς, ότι η μάζα του πληθυσμού έχει μετατραπεί σε κοινωνία». Για πρώτη φορά οι απλοί άνθρωποι «ξεφεύγουν από έναν πανάρχαιο, άξεστο και ανιαρό τρόπο ζωής» και έχουν πλέον τη «δυνατότητα να καταστούν πλήρως μέλη της κοινωνίας τους, τη δυνατότητα να ζήσουν μια ανθρώπινη ζωή όπου θα μπορούν να εκφράζουν τις πολιτιστικές τους προτιμήσεις»

 Popular Culture and High Culture (1974).  Αντικατάσταση του υποτιμητικού όρου «μαζική κουλτούρα» μ’ αυτόν

της «δημοφιλούς κουλτούρας»  Θετικός ρόλος της δημοφιλούς κουλτούρας στην ανάπτυξη της ατομικότητας και της ταυτότητας των καταναλωτών.  Κουλτούρες Γούστου: Υψηλή, Υψηλή – Μεσαία, Χαμηλή – Μεσαία, Χαμηλή, Δημώδης Χαμηλή, μ’ όλες πλην της πρώτης να αποτελούν διαφορετικές παραλλαγές της δημοφιλούς κουλτούρας.  Κάθε μια απ’ αυτές έχει το δικό της κοινό, το οποίο την επιλέγει επειδή ικανοποιούνται οι ανάγκες του για αισθητική απόλαυση, ψυχαγωγία και ενημέρωση.  Αισθητικός ή πολιτισμικός πλουραλισμός ισοτιμία όλων αυτών των κουλτούρων γούστου. 49

 Οι διάφορες κατηγορίες του κοινού όχι μόνο «αντιδρούν» στα μίντια «με

διαφορετικούς τρόπους», αλλά επιπλέον «βοηθούν στη δημιουργία» του περιεχομένου αυτών των μίντια «μέσω, καταρχάς, της ανάδρασής [feedback] τους».  Ο Γκανς δεν υπερβάλλει μόνο σε ό,τι αφορά στην ποικιλία των διαθέσιμων επιλογών, αλλά υποβιβάζει και τη σημασία των ζητημάτων που τίθενται στη συζήτηση για τη μαζική κουλτούρα, περιστέλλοντάς τα σε απλά ζητήματα γούστου. (κριτική του Κρίστοφερ Λας στο Για μια νέα ερμηνεία της μαζικής κουλτούρας* )  Πιστεύει ότι οι κριτικοί της μαζικής κουλτούρας θέλουν να επιβάλουν τη

δική τους υψηλή αισθητική στα λιγότερο μορφωμένα και εύπορα μέλη της κοινωνίας, τα οποία έχουν δικαίωμα στις δικές τους, χαμηλού επιπέδου προτιμήσεις και σε μια κουλτούρα που «θα σχετίζεται με τις δικές τους εμπειρίες». (κριτική του Κρίστοφερ Λας στο Για μια νέα ερμηνεία της μαζικής κουλτούρας* ) 50

 Το φιλελεύθερο- πλουραλιστικό μοντέλο επηρεάζει την

ανάλυση των μέσων περίπου ως τη δεκαετία του ‘70, οπότε επικρατούν κριτικές ριζοσπαστικές προσεγγίσεις.  Ασκεί όμως επίδραση στη σύγχρονη θεώρηση των μέσων και επικοινωνίας. Ιδιαίτερα οι νέες τεχνολογίες και οι αυξανόμενες δυνατότητες παραγωγής και προσέγγισης της πληροφορίας, ευνοούν τις ιδέες περί πλουραλισμού και πολυφωνίας.  Σύμφωνα με την πιο σύγχρονη εκδοχή του, υπάρχουν ομάδες συμφερόντων που ανταγωνίζονται ελεύθερα για την παροχή πληροφορίας, σε ένα θεσμικό πλαίσιο φιλελεύθερης δημοκρατίας. 52

 Σημεία: αναπαριστούν

 Είναι φορείς μηνυμάτων  Μονάδες σημασίας  Σημασιοδότηση/ νόημα/ ερμηνεία  Υποδηλώνει ένα σύστημα νοήματος  Σκέψη – επικοινωνία  Προσέγγιση πολιτισμικού κειμένου

 Αποκαλύπτει τη δομή των συστημάτων των σημείων,  συμβάλλει

στην πληρέστερη κατανόηση ανθρώπινης επικοινωνίας και συμπεριφοράς,

της

 επιτρέπει την καταγραφή των ιδεολογικών αξιών μιας

κοινωνίας.

Φερντινάν ντε Σωσσύρ (Ferdinand de Saussure) 1857-1913

η υλική (ή φυσική) μορφή του σημείου, δηλαδή κάτι που μπορούμε να δούμε, να ακούσουμε, να αγγίξουμε, να μυρίσουμε ή να γευτούμε

αποτελεί νοητική κατασκευή, δεν πρόκειται δηλαδή για υλικό αντικείμενο. 58

 Κάτι παραπάνω από ένα σημείο  Σύνθετο νόημα

 Ποικίλει πολιτισμικά  Ο πολιτισμός είναι επικοινωνία → διαδικασία επίθεσης

νοήματος (σημασιοδότηση)→ συμβολική διαδικασία.  Σε ό, τι αφορά στα επικοινωνιακά μέσα ένα σημείο/σύμβολο κατανοείται εντός συγκεκριμένων επικοινωνιακών κωδίκων (δες και πολιτισμικά κείμενα) 59

Μια από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες της σύγχρονης ιστορίας

Ανάμεσα στα παιδιά του Βιετνάμ που τρέχουν να ξεφύγουν από τις βόμβες ναπάλμ και στους αδιάφορους αμερικανούς στρατιώτες ,η μικρή Phan Thi Kim Phuc γυμνή και με εκτεταμένα εγκαύματα στην πλάτη και στα χέρια , μας πετάει καταπρόσωπο τη φρίκη του πολέμου. Σε αυτή , την πιο διάσημη φωτογραφία από τον βρώμικο πόλεμο του Βιετνάμ ο φωτογράφος Nick Ut έκανε πολλά περισσότερα από μια απλή καταγραφή του γεγονότος. Αυτό αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι παρόλο ότι η σκηνή καταγράφηκε και για την τηλεόραση ,η φωτογραφία ευασισθητοποίησε περισσότερο το δυτικό κοινό για το τι γίνεται στο Βιετνάμ και δυνάμωσε τις φωνές για το σταμάτημα του πολέμου.

 Π.χ. Το μαύρο σύμβολο πένθους

 Σημαντική η επίδραση του γάλου διανοούμενου και

θεωρητικού της πολιτισμικής ανάλυσης κατά τη δεκαετία του 50, Ρολάν Μπαρτ (Roland Barthes).  Ο Μπαρτ επικέντρωσε την προσοχή του στην ιδεολογική λειτουργία της μαζικής κουλτούρας και πιο συγκεκριμένα στην αποκάλυψη των υπόρρητων, κρυφών μηνυμάτων της.  Στο έργο του Μυθολογίες (Mythologies 1957, ελλ.εκδ. 1982) αξιοποιεί τις αρχές της σημειολογίας. Προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει τα λανθάνοντα μηνύματα της κυρίαρχης ιδεολογίας σε μια σειρά προϊόντων της μαζικής κουλτούρας. 76

Το εξώφυλλο του γαλλικού περιοδικού Paris-Match με την εικόνα του νεαρού μαύρου στρατιώτη να χαιρετά με το βλέμμα στραμμένο στη γαλλική σημαία 79

«Βρίσκομαι στο κουρείο. μου δίνουν ένα περιοδικό, το Paris-Match. Στο εξώφυλλο, ένας νεαρός μαύρος, με γαλλική στολή, χαιρετάει στρατιωτικά, με το βλέμμα ψηλά, στραμμένο χωρίς άλλο σε μια πτυχή της γαλλικής σημαίας. Αυτό είναι το νόημα της εικόνας. Αλλά, έστω και αν είμαι αφελής, βλέπω πολύ καλά τι μου σημειοδοτεί: ότι η Γαλλία είναι μια μεγάλη αυτοκρατορία, που όλα τα παιδιά της, ανεξάρτητα από την καταγωγή τους, την υπηρετούν πιστά, και πως δεν υπάρχει πιο αποστομωτική απάντηση για όσους κατηγορούν τη Γαλλία για δήθεν αποικιοκρατία, από το ζήλο με τον οποίο ο μαύρος αυτός υπηρετεί τους δήθεν καταπιεστές του. Έχουμε λοιπόν εδώ, και πάλι, ένα αυξημένο σημειολογικό σύστημα: υπάρχει ένα σημαίνον, που έχει κιόλας διαμορφωθεί από ένα προηγούμενο σύστημα (ένας μαύρος στρατιώτης χαιρετάει όπως οι Γάλλοι). Υπάρχει ακόμα ένα σημαινόμενο (ένα εκούσιο μίγμα «γαλλοσύνης» και «στρατιωτικότητας»).

«Η Γαλλία ολόκληρη περιλούζεται απ’ αυτή την ανώνυμη ιδεολογία: ο Τύπος μας, ο κινηματογράφος μας, το θέατρο μας, η λογοτεχνία πλατιάς κατανάλωσης, οι τελετές, η Δικαιοσύνη, η διπλωματία, οι κουβέντες μας, ο καιρός, το έγκλημα που δικάζουμε, ο γάμος που μας συγκινεί, η μαγειρική που ονειρευόμαστε, τα ρούχα που φοράμε, όλα στην καθημερινή μας ζωή εξαρτιόνται από την ιδέα που η αστική τάξη σχηματίζει και που μας κάνει να σχηματίζουμε για τις σχέσεις του ανθρώπου με τον κόσμο» 81

 Ο μύθος μετατρέπει το πολιτιστικό σε

φυσικό.  Οι μύθοι δίνουν μορφή στην κυρίαρχη ιδεολογία.  Περιγράφουν πολιτιστικές και κοινωνικές αξίες και στάσεις με τέτοιο τρόπο, ώστε να τις μετατρέπουν σε γεγονότα, «φυσικά», «λογικά» και τελικά αποδεκτά. 82

 Στροφή προς το κείμενο και τον ερμηνευτή του  Απόλαυση κειμένου  Ανάγνωση

 Ανοιχτά-κλειστά κείμενα [Ο Umberto Eco (1981)

περιγράφει ως 'κλειστά' εκείνα τα κείμενα που έχουν μια ισχυρή τάση να ενθαρρύνουν μια συγκεκριμένη ερμηνεία – σε αντίθεση με πιο ανοικτά κείμενα.]

 Κείμενο είναι μια συλλογή

σημείων (όπως λέξεις, εικόνες, ήχοι ) δημιουργημένες σύμφωνα με τις συμβάσεις που συνδέονται με κώδικες επικοινωνίας και συγκεκριμένα  με ένα genre (είδος) και  με ένα ειδικό μέσο επικοινωνίας (π.χ. τηλεόραση, ραδιόφωνο, εφημερίδα)  Π.χ. μια τηλεοπτική διαφήμιση, μια αστυνομική ταινία,

ένα αισθηματικό μυθιστόρημα είναι πολιτισμικά κείμενα 85

Το νόημα Represent- Αναπαριστώ/ απεικονίζω Εικόνα Το νόημα ως ερμηνεία συμβόλων/ σημείων Κωδικοποιημένη ιδεολογία Αποκωδικοποίηση: έμφαση στην κειμενική ανάλυση Α. Κυρίαρχη-ηγεμονική ανάγνωση

Β. Διαπραγματεύσιμη ανάγνωση Γ. Αντιτιθέμενη ανάγνωση

Ο Stuart Hall τόνισε το ρόλο της κοινωνικής θέσης στην ερμηνεία των κειμένων μαζικών μέσων από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και πρότεινε τρεις υποθετικούς ερμηνευτικούς κώδικες ή θέσεις για τον αναγνώστη ενός κειμένου:  κυρίαρχη (ή 'ηγεμονική') ανάγνωση: ο αναγνώστης διαθέτει πλήρως τον κώδικα του κειμένου, αποδέχεται και αναπαράγει την προτιμητέαανάγνωση (μιαν ανάγνωση που μπορεί να μην έχει υπάρξει το αποτέλεσμα κάποιας ενσυνείδητης πρόθεσης εκ μέρους του (ή των) συγγραφέως(ν)) – σε τέτοια περίπτωση ο κώδικας μοιάζει 'φυσικός' και 'διάφανος‘.  διαπραγματεύσιμη ανάγνωση: ο αναγνώστης κατέχει μερικά τον κώδικα του κειμένου και αποδέχεται γενικά την προτιμητέα ανάγνωση, αλλά μερικές φορές ανθίσταται και τη μεταβάλλει με τρόπο που αντανακλά τη δική του θέση, εμπειρία και ενδιαφέροντα (τοπικές και προσωπικές συνθήκες μπορεί να θεωρηθούν ως εξαιρέσεις στο γενικό κανόνα) – αυτή η θέση εμπεριέχει αντιφάσεις.  αντιπολιτευτική ('αντι-ηγεμονική') ανάγνωση: ο αναγνώστης, που η κοινωνική του θέση τον τοποθετεί σε άμεσα αντίθετη σχέση προς τον κυρίαρχο κώδικα, αντιλαμβάνεται την προτιμητέα ανάγνωση, αλλά δεν αποδέχεται τον κώδικα του κειμένου και απορρίπτει την ανάγνωση αυτή, προσκομίζοντας ένα εναλλακτικό πλαίσιο αναφοράς (ριζοσπαστικό, φεμινιστικό, κ.λπ.) (π.χ. όταν βλέπει μια τηλεοπτική εκπομπή, που παράγεται υπέρ ενός πολιτικού κόμματος που κατά κανόνα καταψηφίζει). Από: https://www.ellopos.gr/semiotics/semind.asp 

 Το έργο του Μόρλεϋ αποτελεί το σημαντικότερο

σημείο αναφοράς των «Σπουδών της Πρόσληψης»  Σύμφωνα με τον Morley, το νόημα κατασκευάζεται μέσω της συνάρθρωσης των κειμένων με τις κοινωνικές και κειμενικές (discourse) θέσεις των τηλεθεατών.  Η εκπομπή (πολιτισμικό κείμενο) έρχεται να προτείνει κυρίαρχες αναγνώσεις και άρα να συνομιλήσει με το κοινό που είναι ενεργό και δημιουργικό. Το κοινό υιοθετεί στρατηγικές αποκωδικοποίησης με βάση την κοινωνική θέση στην οποία εντάσσεται και τα διαθέσιμα πολιτισμικά του ρεπερτόρια 91

Radway (1987):

εθνογραφική μελέτη σε ομάδα αναγνωστριών λαϊκών ρομαντικών ιστοριών σε μια πόλη των ΗΠΑ.  Βασικό κίνητρο για την ανάγνωση τέτοιων μυθιστορημάτων είναι η φυγή από την ένταση και τις απαιτήσεις της καθημερινής ζωής.  Διαμορφώνουν ένα δικό τους πολιτισμικό χώρο, μια αίσθηση γυναικείας ταυτότητας. 92

Brown (1987): μεσημεριανή τηλεοπτική σειρά

(Days of our lives).  Εστίασε σε κουτσομπολιό και συζητήσεις.  Υποστηρίζει τη δύναμη της απόλαυσης και της προφορικής κουλτούρας της διακωμώδησης, της ειρωνείας.

Ien Ang (1985): Το Dallas.  Τι είναι αυτό που κάνει την παρακολούθηση

της σειράς μια απολαυστική εμπειρία.  Εστιάζει στην διαδικασία ταύτισης, συμπάθεια, προβολή του εαυτού στο πρόσωπο του ήρωα.  Επίσης, εστιάζει στην υποτίμηση αυτού του τηλεοπτικού είδους (σαπουνόπερα) και στα αισθήματα ενοχής και έντασης που αναπτύσσουν οι τηλεθεάτριες. 94

Cho και Cho, 1990: μελέτη με θέμα της τις

κορεατικές σαπουνόπερες που παρακολουθούν σε βίντεο Κορεάτισσες μετανάστριες.  Βιώνουν έντονα τα νοήματα και τα μηνύματα τα οποία τα εκλαμβάνουν ως ανατρεπτικά.  Αναζητούν εικόνες χειραφέτησης και απελευθέρωσης από τις καταπιεστικές πατριαρχικές δομές της κορεατικής οικογένειας. 95

 Ορισμένοι θεωρητικοί (

– Paul Willis), επεκτείνοντας στο άλλο άκρο αυτήν την προσέγγιση, αποδίδουν μια σχετικά αυτοδύναμη υπόσταση στο κοινό, μια απεριόριστη δημιουργικότητα.  Έτσι, μεταβιβάζουν την εστίαση της ανάλυσης από την δυνατότητα χειραγώγησης των πολιτισμικών βιομηχανιών, στους αμέτρητους τρόπους με τους οποίους το κοινό, εντάσσει στις δικές του εμπειρίες, στους δικούς του κόσμους, τα διάφορα πολιτισμικά προϊόντα (μια προσέγγιση βαθιά αισιόδοξη) 96

 Σύμφωνα με τον Τζον Φισκ, άστεγοι ιθαγενείς

Αμερικάνοι σε έναν καταυλισμό στο Μάντισον παρακολουθούν και βιώνουν με ένταση τα παλιά γουέστερν.  Η απόλαυσή τους κορυφώνεται τη στιγμή που θριαμβεύουν οι Ινδιάνοι.  Ιθαγενείς της Αυστραλίας ερμηνεύουν το Ράμπο ως μέλος του Τρίτου κόσμου που συγκρούεται με τη λευκή τάξη των αξιωματούχων. 97

 Η Ουίλλιαμς (Williams 1988), ασχολείται με μαύρους

της εργατικής τάξης στην Ουάσιγκτον.  Δημιουργικότητα- περιορισμός.  Πυκνότητα πολιτισμικής εμπειρίας: η τηλεόραση πάντα ανοιχτή, τα μικροσκοπικά διαμερίσματα γεμάτα από αντικείμενα αναμνηστικά, ο μικρόκοσμος της καθημερινότητας γεμάτος από συναντήσεις, κουβέντες, μια ρουτίνα που επιχειρεί να διαχειριστεί τη φτώχεια υλική, πολιτισμική, κοινωνική.

 Πολλές από τις παραπάνω θεωρήσεις, ιδιαίτερα του Τζον   



Φισκ, έχουν δεχτεί κριτική: Υποστηρίζουν πολιτιστικές μορφές που θεωρούνται ότι ενισχύουν μια καταπιεστική κοινωνία. Έχουν καταστεί απολιτικές. Δεν εναντιώνονται στον καπιταλισμό. Υποβαθμίζει τις περιορισμένες ευκαιρίες στα πολιτισμικά αγαθά που έχουν τα λαϊκά στρώματα.

100

101

102

 Θεμελιώδες

τμήμα της παραγωγής και ανταλλαγής

νοήματος.  Αναπαριστώ (represent): Περιγράφω, απεικονίζω, συμβολίζω.  Είναι η αναπαράσταση ακριβής, αληθινή, αντικειμενική μίμηση της πραγματικότητας;

103

 Δεν

υπάρχει δεδομένη, αντικειμενική σταθερή πραγματικότητα, αλλά η αναπαράστασή της είναι συγκροτητική της ίδιας αυτής πραγματικότητας  Το μήνυμα δεν υπάρχει έξω από την αναπαράστασή του  Η αναπαράσταση δομεί την ίδια την πραγματικότητα παρέχοντάς μας γνωστικούς χάρτες / κοινούς συμβολικούς κώδικες  Τα κείμενα των πολιτιστικών βιομηχανιών-Μ.Μ.Ε., διαμεσολαβούν την αντίληψή μας για τον κοινωνικό κόσμο  τα μηνύματα επίσης μεταφέρουν τόσο τις σχέσεις ιεραρχίας και εξουσίας του περιβάλλοντος στο οποίο αναπτύσσονται, αλλά και των δημιουργών τους 104

 Με τον όρο πολιτιστική αναπαράσταση, αποδίδουμε

κάθε πρακτική που εστιάζεται στην αναπαραγωγή πολιτισμικών δεδομένων ως πολιτιστικών δεδομένων, με σκοπό τη συνακόλουθη προβολή τους προς διάφορες κατηγορίες δεκτών ή χρηστών, που συγκροτούν το κοινό στο οποίο στοχεύει κάθε δράση προβολή 

Βλ. αναλυτικά, Παπαγεωργίου Δημήτρης, «η πολιτιστική αναπαράσταση: προβλήματα και προοπτικές», στο 2006, Πολιτιστική αναπαράσταση, Παπαγεωργίου Δημήτρης, Μυριβήλη Ελένη, Μπουμπάρης Νίκος (επιμ.), ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ,

105

 Κάθε πολιτιστικό προϊόν/ πολιτισμικό κείμενο έχει μια

ειδική θέση στην εκάστοτε Πολιτιστική Βιομηχανία που εξαρτάται από: Α. Αρχές Αναπαράστασης (Μορφές-τρόποι-μέσα) Β. τον ευρύτερο ρόλο της Πολιτιστικής βιομηχανίας/ προβολή/ προώθηση+ Γ. τα νέα δεδομένα του Ψηφιακού πολιτισμούπολιτισμική σύγκλιση

106

107

 βασίζονται

σε μια «υπερσυσσώρευση» νέων διαθέσιμων μέσων και τεχνικών  συνδυάζονται με τη (μαζική πολλές φορές) δημιουργία μιας μεγάλης ακολουθίας πολιτιστικών προϊόντων, τα οποία συνδέονται με ποικίλες οικονομικές και κοινωνικές χρήσεις, δραστηριότητες και ομάδες - στόχους  διαθέτουν εμβέλεια και ταχύτητα διάδοσης εξαιρετικά μεγάλες, σε τοπικό, αλλά και υπερτοπικό (έως και παγκόσμιο) επίπεδο, σταδιακά ορισμένα ομογενοποιημένα παγκόσμια εκφραστικά πρότυπα (φόρμες) 108

 Διάφορες θεματικές

 Χαρακτήρες και δεδομένα /προσώπων/πρωταγωνιστών  Σκηνικό  Μέσα/ τεχνικές

 Σενάριο (η αφήγηση που προτείνεται)  Κοινό (ο τρόπος με τον οποίο διαδρά σε σχέση με το

πολιτιστικό προϊόν)  το κοινό ερμηνεύει και κατανοεί με διάφορους τρόπους, πολιτισμικά προσδιορισμένους  κείμενο και πρόσληψη (κωδικοποίηση - αποκωδικοποίηση) είναι αδιάρρηκτα συνδεδεμένα -όπως έχουμε δει 109

 Τεχνολογίες  Αγορές  Είδη  Κοινά  ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Π.χ. η Ιαπωνική Βιομηχανία παιχνιδιών Nintendo

110

 Η "σύγκλιση" (convergence), ως περιγραφικός όρος,

χρησιμοποιείται γενικά για να αποδώσει ένα, έντονα διαμεσολαβημένο από τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, διαμορφούμενο τοπίο αλλαγής και πολλαπλών δυνατοτήτων στα μέσα (media), που αφορά τόσο στην παραγωγή/ διακίνηση, όσο και στην κατανάλωση πολιτιστικών προϊόντων.  Σε μια παγκοσμιοποιημένη πολιτική οικονομία επέκτασης, εξάλλου, δημιουργούνται εταιρικές συμμαχίες-κολοσσοί που αποκτούν ισχύ και πρόσβαση σε μια σειρά μέσων, παλαιών και νέων, διακινώντας με επιθετικό πολιτιστικό μάρκετινγκ τα προϊόντα τους. 111

 Οι διαστάσεις, όμως, της σύγκλισης που προσδιορίσαμε

ως πολιτισμική και μας ενδιαφέρουν εδώ, αφορούν, ειδικότερα, στη ροή (κοινού) πολιτισμικού περιεχομένου:  τα είδη (genres) και τις μυθοπλασίες, τα σύμβολα, τις θεματικές και τις εικόνες, όλο αυτό το πολιτισμικό υλικό που διαχέεται μέσω των νέων τεχνολογιών και, παράλληλα, αλλάζει, δοκιμάζοντας νέους τρόπους προβολής, αναπαράστασης αλλά και χρήσεων και ερμηνειών.

112

 To Star Wars (γνωστή και ως Ο

Πόλεμος των Άστρων) είναι μια σειρά ταινιών επιστημονικής φαντασίας γραμμένη από τον Τζορτζ Λούκας.  Η πρώτη ομώνυμη ταινία προβλήθηκε στις 25 Μαΐου 1977 και έκτοτε δημιούργησε ένα φαινόμενο ποπ κουλτούρας, το οποίο γέννησε 6 ακόμα ταινίες και μια εκτενή λίστα από βιβλία, κόμικς, βιντεοπαιχνίδια, τηλεοπτικές σειρές, παιχνίδια, φιγούρες και γενικώς έναν ολόκληρο κόσμο γύρω από τη ταμπέλα Star Wars (Ο Πόλεμος των Άστρων). 113

 Η πολιτισμική ροή της σύγκλισης, δεν περιορίζεται

αποκλειστικά σε φαντασμαγορικές μυθοπλασίες του τύπου «Πόλεμος των Άστρων», «Χόμπιτ», «Άρχοντας των Δακτυλιδιών» ή «Matrix», αλλά και σε πιο "γειωμένα" θέματα, που αφορούν και εμπλέκουν πολιτισμικές πρακτικές και ταυτότητες διαφόρων συλλογικοτήτων ανά των κόσμο (π.χ. ακτιβιστικά κινήματα, θρησκευτικές οργανώσεις, κοινότητες της διασποράς, ή ακόμη και κουλτούρες της βίας, αναπαραστάσεις και επεξεργασίες πολέμων, φυσικών καταστροφών και ανθρωπιστικών κρίσεων κ.λπ.). 114

 "δύο όψεις" της σύγκλισης: από τη μία, πολλαπλές

δυνατότητες χρήσεων και οικειοποιήσεων για τα κοινά, (διαφοροποίηση), από την άλλη, παγκόσμια πολιτισμική ισχύς και επιβολή των εταιρειών των πολιτιστικών και δημιουργικών βιομηχανιών (ομογενοποίηση).

115

Πόσο ελεύθεροι είμαστε να καταναλώνουμε

και να ερμηνεύουμε πολιτισμικά κείμενα;  Κερδοφορία  Λογική καπιταλιστικής αγοράς  Μετασχηματισμός των πολιτιστικών επιχειρήσεων σε επιχειρηματικούς οργανισμούς  Συγκέντρωση δύναμης σε μια μικρή ομάδα γιγαντιαίων πολυεθνικών ομίλων (το παράδειγμα της Disney) 116

117

118

119

120

121

122

123

Χ. Κωνσταντινίδου, ΤΑ ΜΜΕ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΟΗΜΑΤΟΣ. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ (ΜΕΡΟΣ Α), επιθ. Κοιν. Ερευνών, 2002, τα. 108-109 βλ. http://eclass.teiste.gr/modules/document/document.php?course=CULT157&o penDir=/59105867513s . Εκπαιδευτικό υλικό εκδόσεων ΕΑΠ, Οι διαστάσεις των πολιτισμικών φαινομένων, Τόμοι Α΄, Β΄,

Smith Philip, Πολιτισμική θεωρία, 2006,, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ Παπαγεωργίου, Δ., Ν., Μπούμπαρης, Μυριβήλη, Ε., (επιμ.), Πολιτιστική Αναπαράσταση, Αθήνα: Κριτική.

Βερνίκος, Ν. κ.α. (επιμ.), Πολιτιστικές Βιομηχανίες, Αθήνα: Κριτική. Ντένις ΜακΚουέιλ, Η θεωρίατης Μαζικής Επικοινωνίας για τον 21ο αιώνα. ... Εκδόσεις Kαστανιώτης. Daniel Chandler, Σημειωτική για Αρχαρίους Μετάφραση: Μαρία Κωνσταντοπούλου (διαθέσιμο ηλεκτρονικά) 140